Europa jest kontynentem bardzo różnorodnym pod względem etnicznym i kulturowym, w związku z czym funkcjonuje na nim wiele języków. Część z nich nie jest już używana do codziennej komunikacji, a jedyne w wyjątkowych sytuacjach, np. przez naukowców czy podczas liturgii – to języki martwe. Do języków martwych europejskich należy m.in. język starogrecki, łacina i język starosłowiański.

Języki martwe a wymarłe

Nie ma już osób, dla których języki martwe byłby językami ojczystymi. Jednak są one nadal używane przez niektóre osoby, np. studentów studiów humanistycznych, literaturoznawców czy podczas nabożeństw chrześcijańskim. Natomiast językami wymarłymi nie posługuje się już nikt. Tą kategorią zajmiemy się w innym tekście. Tymczasem przedstawiamy języki martwe, które znacząco wpłynęły na rozwój kultury, polityki, religii i społeczeństw współczesnej Europy.

Język starogrecki

Inaczej greka starożytna. Język używany w dawnej Grecji. Dzieli się na etapy rozwoju: okres mykeński, archaiczny, klasyczny i okres hellenistyczny. W starogreckim powstały epopeje Homera – „Iliada” i „Odyseja”.

Odmiana starogreckiego, która ma ogromne znaczenie dla kultury i kształtowania się nowożytnej Europy to greka klasyczna. Była ona używana w okresie od 500 r. p.n.e. do 350 r. p.n.e i spisana za pomocą alfabetu greckiego.

Jest to okres, w którym Grecy dokonali znaczących osiągnięć w dziedzinach takich jak filozofia, sztuka, literatura, matematyka czy polityka. W tym czasie powstały dzieła wielkich filozofów, takich jak Platon, Arystoteles i Sokrates. Zaczęła rozwijać się demokracja ateńska. Powstał teatr klasyczny oraz dramaty Sofoklesa, Eurypidesa i dzieła innych znanych literatów oraz myślicieli.

Obecny język grecki wywodzi się od starogreckiego, ale znacząco od niego różni. Język starogrecki jest badany głównie w kontekście filologii klasycznej, historii starożytnej, filozofii i teologii, a także jest używany w liturgii niektórych wspólnot chrześcijańskich.

W języku polskim występuje wiele zapożyczeń ze starożytnej greki. Nazywamy je hellenizmami. To m.in. demokracja, filozofia, teatr, matematyka, astrologia, psychologia, literatura.

Łacina

Łacina to język, który ukształtował się w II tysiącleciu p.n.e., na terenach starożytnego Rzymu. Był używany w codziennej komunikacji, a także w urzędach, literaturze i liturgii. W łacinie spisywano wiele prac filozoficznych, historycznych, medycznych i prawnych.

Łacina została zapisana alfabetem łacińskim, który jest obecnie jednym z najczęściej używanych na świecie. W Polsce także posługujemy się alfabetem łacińskim.

Łaciny nie używa się już do codziennego komunikowania się. Jednak nadal ma znaczenie w niektórych dziedzinach, takich jak medycyna, prawo, teologia oraz nauki humanistyczne. Wielu studentów, np. filologii polskiej czy prawa, nadal uczy się tego języka. W niektórych krajach łacina jest też używana jako język liturgiczny Kościoła Katolickiego.

Warto dodać, że łacina miała wpływ na rozwój wielu języków europejskich. Wiele słów i fraz w języku polskim pochodzi od łaciny, zwłaszcza w obszarze edukacji, medycyny, religii i prawa. Takie słowa nazywamy latynizmami, to np. edukacja, kolokwium, seminarium, dokument, data, akt, religia, obligacja, reguła.

Język starosłowiański (starocerkiewnosłowiański, starocerkiewny)

Język starocerkiewnosłowiański (w skrócie scs), zwany też starosłowiańskim lub starocerkiewnym, to najstarszy język literacki Słowian.

Stworzony został przez Cyryla i Metodego, dwóch bizantyńskich misjonarzy, w celu przekładu Pisma Świętego i liturgii na język Słowian. Następnie został użyty w misji wprowadzania chrześcijaństwa na słowiańskich ziemiach. Trwało to od IX do XIV wieku.

Właśnie w IX wieku powstał język starosłowiański. Był bliski językowi prasłowiańskiemu, z którego wywodzą się wszystkie słowiańskie języki. Alfabet starosłowiański, znany jako głagolica, został opracowany na potrzeby tego języka. Głagolica przekształciła się później w cyrylicę.

Język starocerkiewnosłowiański odegrał kluczową rolę w kształtowaniu literatury i kultury Słowian wschodnich oraz miał duży wpływ na rozwój języków słowiańskich. Z czasem ewolucji i stał się podstawą dla różnych języków słowiańskich, w tym języka polskiego.

Obecnie język starocerkiewnosłowiański jest używany głównie w cerkwiach prawosławnych oraz w liturgiach staroobrzędowców (wyznanie powstałe wskutek rozłamu w Rosyjskim Kościele Prawosławnym). Zna go też wielu językoznawców oraz studentów studiów humanistycznych, w tym polonistyki czy slawistyki.