Języki są nie tylko narzędziem komunikacji, ale również nośnikiem kultury, historii i tożsamości społeczności. Według danych UNESCO prawie połowa języków obecnie używanych jest zagrożona wymarciem. Przyczyny to m.in. migracja ludności czy dominacja częściej używanego języka. Szybciej wymierają języki i dialekty, które nie mają wersji pisanej. W Polsce językiem wymierającym jest kaszubski.

Wymieranie języków według UNESCO

Od początku istnienia mowy ludzkiej języki powstawały, zmieniały się pod wpływem innych języków lub wymierały. Ten proces nadal zachodzi, ale dużo szybciej. Według UNESCO ponad połowa z 6 tysięcy obecnie istniejących języków jest zagrożona wymarciem. UNESCO dzieli języki wymierające na 4 kategorie:

1. zagrożone (unsafe) – językiem posługują się tylko niektóre dzieci lub też wszystkie dzieci, ale w ograniczonym zakresie;
2. zdecydowanie zagrożone (definitely endangered) – językiem posługuje się głównie pokolenie rodziców i starsze;
3. poważnie zagrożone (severely endangered) – języka używa głównie pokolenie dziadków i starsze;
4. krytycznie zagrożone (critically endangered) – język zna tylko garstka osób z najstarszego pokolenia;

Ostatnim, piątym stopniem są języki wymarłe (extinct), którymi nikt się już nie posługuje.

Inną kategorią są języki martwe, które są używane w niektórych środowiskach i sytuacjach, jak np. łacina czy starożytna greka.

Przyczyny wymierania języków

Poniżej przedstawiamy najpopularniejsze przyczyny wymierania języków, które często zachodzą jednocześnie.

Zanik społeczności użytkowników

Jeśli społeczność, która używa danego języka, kurczy się lub rozprasza, język może przestać być używany, ponieważ przestaje być środkiem codziennej komunikacji. Proces ten przyśpieszają migracje do większych ośrodków miejskich i globalizacja. Nigdy wcześniej w historii ludzkości nie było migracji na taką skalę, jak obecnie.

Brak dziedziczenia języka

Jeśli nie ma wielu użytkowników danego języka, a młode pokolenie nie jest uczone i nie używa języka swoich rodziców i dziadków, to istnieje ryzyko, że język ten zaniknie w ciągu kilku pokoleń.

Polityka językowa

Na wymieranie języków mogą też wpływać decyzje polityczne. Języki mogą być marginalizowane lub zakazywane w szkołach i instytucjach, co prowadzi do ich stopniowego zaniku.

Dominacja powszechniejszego języka

Jeśli na danym terenie zaczyna dominować powszechniejszy język, używany w globalnej komunikacji, przyśpiesza to proces wymierania rodzimego języka. Dzieje się tak. zwłaszcza jeśli użytkownicy dwóch z łatwością się asymilują, bo mają podobne zwyczaje i kulturę. Tak dzieje się w przypadku białoruskiego, który jest wypierany przez rosyjski. Tutaj istotną rolę odgrywają też decyzje polityczne.

Inicjatywy na rzecz ocalenia języków wymierających

Świadomość problemu wymierania języków rośnie, co skłania zarówno społeczności lokalne, jak i organizacje międzynarodowe do podjęcia działań mających na celu ocalenie zagrożonych języków. Programy edukacyjne, projekty dokumentacyjne, a także wsparcie finansowe dla społeczności, które starają się utrzymać używanie swojego języka, to tylko niektóre z działań podejmowanych na rzecz ratowania języków na skraju wymarcia.

W niektórych przypadkach starania kończą się sukcesem – np. w przypadku języka irlandzkiego czy walijskiego. Najbardziej spektakularną, zakończoną bezspornym sukcesem, próbą rewitalizacji języka już martwego, było odrodzenie języka hebrajskiego.

Najrzadsze języki na świecie

Przedstawiamy przykłady języków, które są na skraju wymarcia.

Ainu  (ajnuski)

Ainu to język rdzennych mieszkańców północnej Japonii krytycznie zagrożony wymarciem. Liczba osób posługujących się tym językiem dramatycznie spada, a większość użytkowników to osoby starsze. Współczesne pokolenie Ainu zazwyczaj zna język japoński, a język ainu przekazywany jest jedynie w niewielkich społecznościach.

Chulym

Język używany przez ludność zamieszkującą tereny Syberii. Chulym jest jednym z najrzadszych języków na świecie. Wielu Chulymów przeszło na rosyjski, co spowodowało, że język ten jest obecnie na skraju zniknięcia.

Yuchi

Yuchi to język rdzennych Amerykanów, zamieszkujących obszary południowo-zachodniej Oklahomy. Z powodu historycznych zaniedbań i presji języków angielskiego i hiszpańskiego, Yuchi jest językiem krytycznie zagrożonym wymarciem. Ma kilkunastu użytkowników.

Języki wymierające w Europie

Według raportu UNESCO, w Europie istnieje ponad 200 języków o różnym statusie i zakresie użytkowania. Część z nich jest uznawanych za zagrożone wymarciem.

Poniżej przedstawiamy przykłady.

Kornijski

Język kornijski to celtycki język z obszaru Kornwalii w Wielkiej Brytanii. Pomimo działań na rzecz jego ochrony i odnowy, jest on uważany za krytycznie zagrożony.

Manx

Również język celtycki, używany na Wyspie Man. Po okresie niestosowania i przesiedleniach, podejmowane są obecnie wysiłki w celu przywrócenia tego języka. Obecnie zna go 3 procent mieszkańców wyspy Man, u jako ojczysty używa 1 procent.

Kaszubski

Używany przez Kaszubów, grupę etniczną zamieszkującą obszar Kaszub na północy Polski. Uznawany jest za poważnie zagrożony wymarciem, posługuje się nim około 90 tysięcy osób. Wspólnota kaszubska podejmuje wysiłki mające na celu ochronę i promocję swojego języka oraz dziedzictwa kulturowego, aby zachować unikalną tożsamość i kulturę Kaszubów.